વાવાજોડા ના નામ કઇ રીતે પડ્યા????

: ગુજરાતમાં કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્રના દરિયાકાંઠે 12મી જૂને બુધવારે સાંજે 'વાયુ' વાવાઝોડું ત્રાટકવાની સંભાવના હતી. પવનનો ચક્રવાત કાંઠાને સ્પર્શતાં જ તીવ્ર વાવાઝોડામાં ફેરવાશે અને 80થી 100 કિ.મી.ની ઝડપે વાવાઝોડું ફૂંકાતા, હાલની સ્થિતિએ, 13મી અને 14મી જૂને કચ્છ-સૌરાષ્ટ્રમાં 4 ઈંચ જેટલો વરસાદ પડી શકે તેમ હતુ. ભારતના દરેક નાગરિકને ચિંતામાં મૂકી દેનારા વાવાઝોડાને કારણે લાખો લોકોને સ્થળાંતર કરવું પડ્યું છે. પરંતુ શું તમને ખબર છે વાવાઝોડાના નામ કરણ કેવી રીતે કરવામાં આવે છે. તો આવો જાણીએ..

ગુજરાતને જે 13મી જૂને 'વાયુ' નામનું વાવાઝોડું દરિયા કિનારે ત્રાટકવાનું હતુ, તે સાઇક્લોન છે. જેનો ઉદ્દભવ અરબી સમુદ્રમાંથી થયો છે.

સામાન્ય રીતે ભયંકર કુદરતી આફતના નામ કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે. આ નામ કોણ નક્કી કરે છે, કોઇ પણ ચક્રવાતના નામ પહેલાથી નક્કી કરવામાં આવે છે વગેરે બાબત અંગે તમને ઘણા મૂંઝવતા પ્રશ્નો હશે તે આજે અમે તમને જણાવીશું..

વાવાઝોડાનું નામકરણ
વાવાઝોડાનું નામ જે તે દેશનો હવામાન વિભાગ નક્કી કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે ગત દિવસોમાં હિન્દ મહાસાગરમાં પાકિસ્તાનની સરહદમાંથી વાવાઝોડું ઉત્પન્ન થયું હતું આથી પાકિસ્તાની હવામાન વિભાગે તેને લૈલા નામ આપ્યું હતું.

હરિકેન અને સાયક્લોનનો ભેદ
બહુ ઓછા લોકોને ખબર હશે કે જો વાવાઝોડું એટલાન્ટિક મહાસાગરમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે તો તેને હરિકેન કહેવામાં આવે છે. જ્યારે વાવાઝોડું હિન્દ મહાસાગરમાં તેની ઉત્પત્તિ થાય તો તેને સાઇક્લોન તરીકે સંબોધિત કરવામાં આવે છે.

વાવાઝોડા કેવા પ્રકારના હોય છે?
દર વર્ષે સમગ્ર દુનિયામાં સરેરાશ 100 જેટલા ચક્રવાત એટલે કે વાવાઝોડા બને છે. તેમાંથી ઘણા ઓછી તીવ્રતાવાળા હોય છે. જ્યારે કેટલાક અતિ તીવ્ર અને આક્રમક હોય છે.

મહાસાગરમાં ઉત્પત્તિ, મહાસાગરમાં જ સમાપ્તિ
વાવાઝોડાની ઉત્પત્તિ મોટા ભાગે સમુદ્રમાં જ થતી હોય છે. તેની તીવ્રતા મુજબ ઘણા વાવાઝોડા એક જ દિવસમાં સમુદ્રમાં જ ઉત્પન્ન થઇને સમુદ્રમાં જ સમાપ્ત થઇ જતા હોય છે.

વાવાઝોડાનું નામકરણ શા માટે?
વર્ષ 1945 સુધી કોઇ પણ ચક્રવાત કે વાવાઝોડાનું નામકરણ કરવામાં આવતું ન હતું. આ કારણે હવામાન વિભાગ અને ભૂવિજ્ઞાનના વિજ્ઞાનીઓને કોઇ પણ વાવાઝોડાનો ઉલ્લેખ કરવામાં કે તે અંગેની વાત કરવામાં મુશ્કેલી થતી હતી. આ સમસ્યાનો ઉકેલ લાવવા માટે વિશ્વ હવામાન સંગઠને વર્ષ 1945થી દરેક વાવાઝોડાની ઓળખ માટે તેને નામ આપવાનો નિર્ણય લીધો હતો.

વાવાઝોડાના નામકરણનો હેતુ
વાવાઝોડાના નામકરણ પાછળનો હેતુ લોકો લાંબા સમય સુધી તેને યાદ રાખી શકે છે. વિજ્ઞાનીઓને પણ રિપોર્ટ તૈયાર કરવામાં કોઇ ભૂલ પડતી નથી. લોકોને વાવાઝોડાની આગાહી આપવામાં સરળતા રહે છે.

નામોની પસંદગી કેવી રીતે?
વાવાઝોડાનું નામકરણ કરવામાં આવે છે ત્યારે નામની પસંદગી કોઇ પ્રકારના આલ્ફાબેટિક ઓર્ડરને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવતી નથી. તેના નામ કોઇ વ્યક્તિ વિશેષ કે વિજ્ઞાનીઓના નામ ઉપરથી પણ આધારિત હોય તેવું હોતું નથી. સામાન્ય રીતે વાવાઝોડાના નામની પસંદગી એવા નામોમાંથી કરવામાં આવે છે જે જનસામાન્યમાં લોકપ્રિય હોય અને ઝડપથી લોકોને યાદ રહી જાય તેવા હોય.

ઉપયોગમાં લેવાયેલા નામ
હિન્દ મહાસાગરમાં ઉત્પન્ન થયેલા વાવાઝોડાના અત્યાર સુધીમાં આપવામાં આવેલા કેટલાક નામોમાં જાલ, ઓનિલ, નિશા, ગિરી, હિબારુ, આઇલા, કેઇલા, થાને, ફયાન, બાજ, નરગિસ, બંધુ, રશ્મિ, મુક્દા, માસા, ફેટ, ફનૂસ. ફેલિન વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

ભવિષ્યના પ્રસ્તાવિત નામો
હિન્દ મહાસાગરમાં ભવિષ્યમાં આવનારા વાવાઝોડાઓ માટેના પ્રસ્તાવિત નામોમાં હેલન, ચપાલા, ઓખી, ફણી, લહેર, મેઘ, સાગર, વાયુ, માડી, રોઆનુ, મકેનુ, નાનૌક, કયાંત, કયાર, મહા, લુબાન, પ્રિયા, નીલોફર, વરધા, પતંગિયું, બુલબુલ, મોહરાર, ઉમપુન, અમ્ફન, પેયતી, મોરા, વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

છેલ્લા ત્રણ મહિનાથી ‘વાયુ’, ‘ક્યાર’ અને ‘મહા’ નામનું વાવાઝોડું ત્રાટક્યું છે, જ્યારે હવે ‘બુલબુલ’ નામનું વાવાઝોડું સક્રિય થયું છે. તો અગાઉ ‘ઓખી’, ‘હુદહુદ’, ‘કૈટરીના’, ‘વરદા’ જેવા નામો પણ સાંભળ્યા હશે. દરિયામાં તોફાનના અલગ અલગ નામ રાખવામાં આવે છે. ઘણી વખતે લોકોના મનમાં સવાલ થાય છે કે, આ વાવાઝોડાનુ નામ કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે.  જો કે લોકોના મનમાં તે પ્રશ્ન ઉઠતો જ હશે કે આ નામો રાખે છે કોણ? તો આવો જાણીએ તે વિશે વધુ માહિતી. ચક્રવાતના નામ માટે સમજુતી કરાર ખરેખર ચક્રવાતનાં નામ એક સમજુતી કરાર હેઠળ રાખવામાં આવ્યા છે. આ પહેલની શરૂઆત 1953માં એક સંધિ દ્વારા એટલાન્ટિક ક્ષેત્રમાં થઈ. એટલાન્ટિક ક્ષેત્રમાં વાવાઝોડા અને ચક્રવાત નામ આપવાની પરંપરા 1953થી ચાલુ છે, જે મિયામીમાં રાષ્ટ્રીય વાવાઝોડા કેન્દ્રની પહેલથી શરૂ થઈ હતી. અમેરિકામાં ઓડ-ઈવન પ્રથા, ઓસ્ટ્રેલિયામાં ભ્રષ્ટ નેતાઓ પર વાવાઝોડાનું નામ 1953 સુધી, ઓસ્ટ્રેલિયામાં ચક્રવાતનાં નામ ભ્રષ્ટ નેતાઓ અને અમેરિકામાં સ્ત્રીઓના નામ (જેમ કે કેટરિના, ઇરમા વગેરે)ના નામ પર રખાતા હતાં, પરંતુ 1979 બાદ એક પુરુષ અને પછી એક સ્ત્રીનું નામ રાખવામાં આવે છે. અમેરિકા દર વર્ષે તોફાનના 21 નામની યાદી તૈયાર કરે છે. જેમાં Q, U, X, Y, Z અક્ષરો પર તોફાનનું નામ રાખવાની પરંપરા નથી. વર્ષમાં 21થી વધુ તોફાન આવે તો અલ્ફા,બીટા,ગામા આધારિત રાખે છે. જે નામોમાં ઓડ-ઈવન પ્રથા અપનાવે છે. ઓડ વર્ષોમાં તોફાનના નામ સ્ત્રીના નામ પર રાખવામાં આવે છે, જ્યારે ઈવન વર્ષોમાં તોફાનના નામ પુરુષો પર આધારિત હોય છે. ઉત્તર પશ્ચિમ પ્રશાંત ક્ષેત્રમાં આપેલા મોટાભાગના નામ વ્યક્તિગત નામો નથી. જોકે કેટલાક નામો ચોક્કસપણે પુરુષો અને સ્ત્રીઓના નામ પર રાખવામાં આવ્યા છે, પરંતુ મોટાભાગના નામ ફૂલો, પ્રાણીઓ, પક્ષીઓ, ઝાડ, ખાદ્ય ચીજોના નામ પર છે. વાવાઝોડાની ગતી વધુ હોય તો વિશેષ નામ અપાય છે ભારતીય સમુદ્રમાં ચક્રવાતનાં નામ મૂળાક્ષર ક્રમમાં ફાળવાતાં નથી, પરંતુ તે દેશના નામ પરથી રાખવામાં આવે છે, જેણે તેને નામ આપ્યું. જો ચક્રવાતની ગતિ પ્રતિ કલાક 34 નોટિકલ માઇલ કરતાં વધી જાય તો પછી તેને વિશેષ નામ આપવું જરૂરી છે. ભારતની પહેલ બાદ વાવાઝોડાના નામની સિસ્ટમ શરૂ કરાઈ હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રના આઠ દેશો (ભારત, પાકિસ્તાન, શ્રીલંકા, બાંગ્લાદેશ, માલદીવ, મ્યાનમાર, ઓમાન અને થાઇલેન્ડ) એ ભારતની પહેલ પર 2004થી ચક્રવાત વાવાઝોડાના નામ આપવાની સિસ્ટમ શરૂ કરી હતી. વર્લ્ડ મેટ્રોલોજિકલ ઓર્ગેનાઈઝેશન અને એશિયા અને પેસિફિક માટે યુનાઈટેડ નેશન્સ ઇકોનોમિક અને સોશિયલ કમિશન દ્વારા વર્ષ 2000માં ચક્રવાતી તોફાનોને નામ આપવાનું શરૂ કરાયું હતું. ઉત્તર હિંદ મહાસાગરમાં આવતા વાવાઝોડાઓનું નામકરણ ભારત મોસમ વિભાગ કરે છે. ભારતે અગ્નિ, વીજળી, મેઘ, સાગર, આકાશ જેવા નામ આપ્યા છે, પાકિસ્તાને નિલોફર, બુલબુલ અને તિતલી જેવા નામ આપ્યા છે. આ નામોમાંથી વર્લ્ડ મેટ્રોલોજિકલ ઓર્ગેનાઈઝેશન તોફાનનું નામ રાખે છે. આવેલા અને આવનારા ચક્રવાત 2004માં ચાર ચક્રવાત આવ્યા હતા - અગ્નિ, હિબારુ, પ્યાર ઔર બાઝ, 2005માં પણ આ જ રીતે 3 ચક્રવાત આવ્યા હતા - પારણું, માલા અને મુકડા. આ જ રીતે 2015માં 4 ચક્રવાત આવ્યા, 2016માં 3 અને 2017માં ફક્ત એક "ઓખી" નામ બાંગ્લાદેશ તરફથી રખાયું હતું. જો હવે પછીનું ચક્રવાત હિંદ મહાસાગર ક્ષેત્રમાં પડે છે, તો ભારત દ્વારા તેનું નામ "સાગર" રાખવામાં આવશે, જે આ 8 દેશો દ્વારા પહેલાથી જ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. એ જ રીતે, 2018, 2019 અને 2020માં આવતા તમામ ચક્રવાતનાં નામ નક્કી થઈ ચૂક્યાં છે. ચક્રવાતને ચોક્કસ નામ કેમ આપવામાં આવે છે? ઉષ્ણકટિબંધીય ચક્રવાતનાં નામને એક ચોક્કસ નામ એટલા માટે આપવામાં આવે છે, કેમ કે આગાહી અને ચેતવણી આપનાર હવામાન વિભાગ સામાન્ય લોકોને ચક્રવાત જાણકારી આપી શકે કે ચક્રવાત કઈ દિશામાં આગળ વધી રહ્યું છે, તેની ગતિ કેટલી છે અને લોકો કઈ દાશામાં સુરક્ષિત સ્થળે જવું જોઈએ. જો કોઈ ચક્રવાતને કોઈ નામ આપવામાં ન આવે, તો સામાન્ય લોકો તે જાણી શકશે નહીં કે, ક્યા ચક્રવાત માટે આગાહી અને ચેતવણી આપવામાં આવી છે. આવી સ્થિતિમાં જાન-માલને વધુ નુકસાન થઈ શકે છે. આ ઉપરાંત પડોશી દેશોનો સહકાર લઈને આ દુર્ઘટનાનો સામનો સરળતાથી કરી શકાય છે. એટલે કે, સ્થાનિક લોકો અને હવામાન વિભાગ વચ્ચે વાતચીતની સુવિધા માટે આ ચક્રવાતને નામ આપવામાં આવે છે. ગુજરાત પર ત્રાટકનારા વાવાઝોડાને 'મહા' નામ ઓમાન દ્વારા અપાયું હવે ઓરિસ્સાથી દૂરના વિસ્તારમાં નવું 'બુલબુલ' નામનું વાવાઝોડું સક્રિય થયું છે. દર વર્ષે સમગ્ર વિશ્વમાં 100 જેટલા વાવાઝોડા/ચક્રવાત સર્જાતા હોય છે. જેમાંથી કેટલાકની તીવ્રતા વિનાશક હોય છે, જ્યારે કેટલાક હળવા હોય છે. ગુજરાત પર ત્રાટકનારા વાવાઝોડાને 'મહા' નામ ઓમાન દ્વારા આપવામાં આવ્યું છે. વાવાઝોડાના નામોની યાદી પણ તૈયાર કરવામાં આવે છે વર્ષ 1953 સુધી એટલાન્ટિક સમુદ્રમાં સર્જાતા ઉષ્ણકટિબંધીય વાવાઝોડાનાં(Tropical Cyclone) નામ નેશનલ હરિકેન સેન્ટર દ્વારા આપવામાં આવતા હતા. હવે સમગ્ર વિશ્વમાં આવેલા જુદા-જુદા રાષ્ટ્રો અને સમુદ્રી વિસ્તારોમાં જે વાવાઝોડા સર્જાય છે તેની યાદી વર્લ્ડ મેટ્રોલોજિકલ ઓર્ગેનાઈઝેશન દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવે આવે છે. અગાઉ વાવાઝોડાનું નામ માત્ર મહિલાઓના નામથી જ રાખવામાં આવતું હતું. 1979માં પુરુષોનાં નામ પણ ઉમેરવામાં આવ્યા. ત્યાર પછી એક મહિલા અને એક પુરુષ એ રીતે વારાફરતી નામનો ઉપયોગ કરવાની શરૂઆત થઈ. 6 નામની યાદીનો વારાફરતી ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એટલે કે હવે 2019નું લીસ્ટ ફરીથી 2025માં ઉપયોગમાં લેવાશે. વિનાશક વાવાઝોડાના નામનો ભવિષ્યમાં ફરી ઉપયોગ નહીં કોઈ ચક્રવાત જ્યારે અત્યંત વિનાશક હોય છે ત્યારે તે નામનો ઉપયોગ ભવિષ્યમાં કરવામાં આવતા નથી. આથી તેના કારણે યાદીમાં ફેરફાર થતો હોય છે. આવ જ કેટલાક નામ છે, જેનો એક વખત ઉપયોગ થઈ ગયો છે અને હવે ફરીથી તેનો ઉપયોગ નહીં થાય. જેમ કે, માંગખૂડ (ફિલિપિન્સ, 2018), ઈરમા એન્ડ મારિયા (કેરેબિયન, 2017), હૈયાન (ફિલિપિન્સ, 2013), સેન્ડી (યુએસએ, 2012), કેટરિના (યુએસએ, 2005), મિચ (હોન્ડારૂસ, 1998), ટ્રેસી (ડાર્વિન, 1974). નામકરણની એક ચોક્કસ પદ્ધતિ ઉષ્ણકટિબંધિય વિસ્તારોના આધારે વાવાઝોડા/ચક્રવાતનું નામકરણ કરવા માટે એક ચોક્કસ પદ્ધતિ બનાવવામાં આવી છે અને તેનું ફરજિયાતપણે અનુસરણ કરવાનું હોય છે. જે-તે વિસ્તારની ઉષ્ણકટિબંધિય વાવાઝોડા સ્થાનિક સમિતિ વાર્ષિક અથવા દ્વિવાર્ષિક બેઠકમાં વાવાઝોડાનાં નામ નક્કી કરતી હોય છે. અત્યારે આવી 5 ઉષ્ણકટિબંધીય સમિતિ કાર્યરત છે, જે તેમના વિસ્તારમાં ઉદભવતા વાવાઝોડાનું નામ નક્કી કરે છે. આ સમિતિઓમાં ESCAP/WMO ટાયફૂન કમિટિ, WMO/ESCAP પેનલ ઓન ટ્રોપિકલ સાયક્લોન્સ, RA-I ટ્રોપિકલ સાયક્લોન કમિટિ, RA-IV ટ્રોપિકલ હરિકેન કમિટિ અને RA-V ટ્રોપિકલ સાયક્લોન કમિટિનો સમાવેશ થાય છે. વાવાઝોડાના નામની યાદી 8 દેશ તૈયાર કરે છે અરબી સમુદ્ર અને બંગાળની ખાડીમાં સર્જાતા વાવાઝોડાના નામની યાદી 8 દેશ તૈયાર કરે છે. ભારત, શ્રીલંકા, બાંગ્લાદેશ, માલદીવ્સ, મયાંમાર, ઓમાન, પાકિસ્તાન અને થાઈલેન્ડ ચક્રવાતના નામની યાદી તૈયાર કરીને નવી દિલ્હીમાં આવેલા રિજિયોનલ સ્પેશિયલાઈઝ્ડ મેટ્રોલોજિકલ સેન્ટરને મોકલી આપે છે. આ કેન્દ્ર વારાફરતી નામ આપતું હોય છે. અત્યારે આ કેન્દ્ર પાસે 8 દેશના કુલ 64 નામની યાદી તૈયાર છે